تومور هیپوفیز؛ مهم ترین نکات از علائم تا درمان

تومور هیپوفیز یکی از شایع‌ترین تومورهای مغزی خوش‌خیم است که اغلب بدون علامت خاصی رشد می‌کند و تا زمانی که به اندازه‌ی قابل توجهی نرسد، تشخیص داده نمی‌شود. این تومورها ممکن است باعث بروز مشکلات هورمونی یا فشاری روی بافت‌های اطراف مانند عصب بینایی شوند. شناخت به‌موقع و درمان صحیح آن نقش مهمی در حفظ سلامت عمومی بدن دارد. در این مقاله با علت‌ها، علائم، انواع و راه‌های درمان این نوع تومور بیشتر آشنا می‌شویم.

۰۰:۳۶

توضیحاتی درمورد تومور های هیپوفیز

تومور هیپوفیز چیست و چه عملکردی دارد؟

غده هیپوفیز (Pituitary Gland) بخشی از سیستم غدد درون‌ریز بدن است و در قاعده مغز، دقیقا پشت بینی قرار دارد. این غده به دلیل ترشح هورمون‌هایی که سایر غدد مانند تیروئید، آدرنال، تخمدان‌ها و بیضه‌ها را کنترل می‌کنند، به “غده فرمانده” معروف است. تومورهای هیپوفیز اغلب خوش‌خیم هستند اما می‌توانند باعث اختلال در ترشح هورمون یا ایجاد فشار بر نواحی اطراف مغز شوند.

برای مشاوره و کسب اطلاعات بیشتر با مطب دکتر رزیتا جعفری بهترین متخصص گوش و حلق و بینی تماس بگیرید.

علائم شایع تومور هیپوفیز در زنان و مردان

علائم تومور هیپوفیز بسته به نوع و اندازه تومور و تاثیر آن بر ترشح هورمون‌ها متفاوت است. برخی از علائم شایع عبارت‌اند از:

• سردردهای مداوم و مقاوم
• اختلال بینایی به‌ویژه کاهش دید محیطی (دید تونلی)
• بی‌نظمی قاعدگی یا قطع آن در زنان
• ترشح شیر از پستان بدون بارداری
• ناباروری در زنان و مردان
• کاهش میل جنسی و اختلالات جنسی
• خستگی مفرط، کاهش یا افزایش وزن ناگهانی
• در مواردی که تومور فشار زیادی وارد کند، ممکن است علائم عصبی مانند تهوع، استفراغ یا دوبینی نیز ظاهر شود.

بیشتر بخوانید: درمان سینوزیت

انواع تومورهای هیپوفیز و تفاوت آن‌ها با یکدیگر

تومورهای هیپوفیز به‌طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شوند:

۱. تومورهای ترشح‌کننده (Functioning Tumors):

این تومورها هورمون تولید می‌کنند و بسته به نوع هورمون، علائم مختلفی ایجاد می‌کنند. مثل:
• پرولاکتینوما (افزایش پرولاکتین)
• آکرومگالی (افزایش هورمون رشد)
• سندروم کوشینگ (افزایش ACTH)

۲. تومورهای غیرترشح‌کننده (Non-functioning Tumors):

این تومورها هورمون فعالی تولید نمی‌کنند و اغلب به‌صورت فشاری بر بافت اطراف خود را نشان می‌دهند.

علت ایجاد تومور هیپوفیز؛ چه عواملی در بروز آن نقش دارند؟

در بیشتر موارد، علت دقیق ایجاد تومور هیپوفیز مشخص نیست. اما برخی عوامل می‌توانند نقش داشته باشند:

• جهش‌های ژنتیکی در سلول‌های غده هیپوفیز
• سابقه خانوادگی بیماری‌های نادر مانند MEN1
• اختلال در عملکرد طبیعی سلول‌های ترشح‌کننده هورمون
• تاثیرات محیطی ناشناخته

این تومورها معمولا ارثی نیستند ولی در برخی بیماری‌های ارثی دیده می‌شوند.

بیشتر بخوانید: بهترین دکتر سینوزیت در تهران

چگونه تومور هیپوفیز تشخیص داده می‌شود؟

تشخیص دقیق تومور هیپوفیز نیاز به بررسی دقیق بالینی و تصویربرداری دارد. مهم‌ترین روش‌های تشخیص عبارت‌اند از:

• آزمایش خون و ادرار: برای سنجش سطح هورمون‌ها
• MRI مغز: برای مشاهده محل و اندازه تومور
• آزمایش میدان بینایی: برای بررسی تأثیر تومور بر عصب بینایی

در بعضی موارد، از CT اسکن یا آزمایشات تخصصی دیگر نیز استفاده می‌شود.

آیا تومور هیپوفیز خطرناک است؟

اگرچه بیشتر تومورهای هیپوفیز خوش‌خیم هستند، اما در صورت عدم درمان می‌توانند مشکلات جدی ایجاد کنند، از جمله:

• نابینایی یا کاهش شدید بینایی
• اختلالات هورمونی گسترده مانند کم‌کاری تیروئید یا ناتوانی جنسی
• ناباروری و کاهش کیفیت زندگی
• عوارض ناشی از رشد فشاری تومور بر مغز یا ساقه مغز

بیشتر بخوانید: سرطان بینی

درمان تومور هیپوفیز

روش‌های درمان تومور هیپوفیز بسته به نوع تومور، اندازه آن، علائم بالینی و وضعیت کلی بیمار انتخاب می‌شوند. هدف از درمان، کاهش اندازه تومور، کنترل یا توقف ترشح غیرطبیعی هورمون‌ها و پیشگیری از آسیب به ساختارهای مجاور مانند عصب بینایی است. در ادامه مهم‌ترین روش‌های درمانی را همراه با توضیحات ارائه می‌دهم:

۱. درمان دارویی

بسیاری از تومورهای ترشح‌کننده هورمون مانند پرولاکتینوما (تومور ترشح‌کننده پرولاکتین) با دارو درمان می‌شوند و حتی ممکن است نیاز به جراحی نداشته باشند.

رایج‌ترین داروها:
• کابرگولین (Cabergoline) و بروموکریپتین (Bromocriptine): کاهش سطح پرولاکتین و کوچک کردن تومور
• اوکتروتاید (Octreotide) و لانرئوتاید (Lanreotide): برای کنترل ترشح هورمون رشد در بیماران مبتلا به آکرومگالی
• مهارکننده‌های کورتیزول: در موارد سندروم کوشینگ خفیف یا قبل از جراحی

۲. جراحی (برداشتن تومور)

اگر تومور بزرگ باشد یا روی عصب بینایی فشار بیاورد، یا به درمان دارویی پاسخ ندهد، جراحی توصیه می‌شود.

رایج‌ترین روش:

• جراحی ترانس‌اسفنوئیدال (Transsphenoidal Surgery): دسترسی به تومور از طریق بینی و سینوس‌ها بدون شکافتن جمجمه
• جراحی آندوسکوپی برای تومور هیپوفیز : جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز (Endoscopic Transsphenoidal Surgery) یک روش پیشرفته، کم‌تهاجمی و رایج برای برداشتن تومورهای غده هیپوفیز است که از طریق بینی و سینوس‌ها انجام می‌شود. در این تکنیک به جای باز کردن جمجمه، از یک دوربین ظریف و ابزارهای جراحی مخصوص استفاده می‌شود تا بدون آسیب به بافت مغز، تومور برداشته شود.

۳. پرتودرمانی

در صورتی که تومور پس از جراحی باقی بماند یا دوباره رشد کند، یا بیمار کاندید جراحی نباشد، از پرتودرمانی استفاده می‌شود.

روش‌های پرتودرمانی:
• رادیوتراپی معمولی (Conventional Radiotherapy)
• رادیوجراحی استریوتاکتیک (مانند گامانایف): دقت بالا، بدون نیاز به برش یا بیهوشی

نقش تغذیه و سبک زندگی در مدیریت تومورهای هیپوفیز

هرچند تغذیه مستقیماً بر رشد تومور تأثیر ندارد، اما سبک زندگی سالم می‌تواند در تقویت سیستم ایمنی و بهبود عملکرد بدن مؤثر باشد:

• رژیم غذایی متعادل و سرشار از ویتامین‌ها و مواد معدنی
• ورزش منظم و کاهش استرس
• خواب کافی و پرهیز از مصرف مواد محرک یا الکل

نتیجه‌گیری

درمان تومور هیپوفیز باید بر اساس شرایط خاص هر بیمار انتخاب شود. گاهی دارو کافی است، گاهی جراحی ضروری، و در برخی موارد ترکیبی از چند روش بهترین نتیجه را می‌دهد. پیگیری منظم و همکاری کامل بیمار با پزشک در کنترل موفق بیماری نقش کلیدی دارد.

مراقبت‌های بعد از جراحی تومور هیپوفیز

بیمارانی که تحت عمل جراحی قرار می‌گیرند، باید موارد زیر را رعایت کنند:
• بررسی منظم سطح هورمون‌ها و MRI دوره‌ای
• مصرف داروهای جایگزین هورمونی در صورت نیاز
• پرهیز از فعالیت‌های شدید و فشار فیزیکی در هفته‌های اول
• گزارش هرگونه سردرد یا اختلال بینایی جدید به پزشک

رابطه تومور هیپوفیز با ناباروری و مشکلات هورمونی

بسیاری از تومورهای هیپوفیز روی ترشح هورمون‌های جنسی تأثیر می‌گذارند. پرولاکتینوماها می‌توانند تخمک‌گذاری را متوقف کنند و باعث قطع قاعدگی یا ناباروری شوند. در مردان نیز باعث کاهش سطح تستوسترون و کاهش تولید اسپرم می‌شوند. درمان مناسب معمولاً باعث بازگشت باروری و عملکرد طبیعی جنسی می‌شود.

آیا تومور هیپوفیز قابل پیشگیری است؟

پیشگیری خاصی برای این بیماری وجود ندارد، اما اقدامات زیر می‌توانند به تشخیص زودهنگام کمک کنند:
• چکاپ منظم در صورت وجود علائم هورمونی یا بینایی غیرطبیعی
• مراجعه سریع به پزشک در صورت بروز سردردهای شدید و جدید
• آگاهی از سوابق خانوادگی بیماری‌های نادر

تفاوت تومور هیپوفیز خوش‌خیم و بدخیم در چیست؟

بیش از ۹۵٪ تومورهای هیپوفیز خوش‌خیم هستند. تفاوت‌ها عبارت‌اند از:
• خوش‌خیم: رشد آهسته، عدم پخش به سایر نواحی، پاسخ خوب به درمان
• بدخیم: رشد سریع، احتمال متاستاز و مقاومت در برابر درمان
تومورهای بدخیم هیپوفیز بسیار نادر هستند و نیاز به درمان‌های خاص دارند.

سوالات رایج بیماران درباره تومور هیپوفیز

نتیجه‌گیری

تومور هیپوفیز اگرچه ممکن است در ابتدا بی‌علامت باشد، اما می‌تواند اثرات جدی بر سلامت هورمونی و بینایی فرد داشته باشد. با شناخت علائم، تشخیص به‌موقع و درمان صحیح، بسیاری از بیماران می‌توانند زندگی عادی و سالمی داشته باشند. اگر دچار علائم مشکوک هستید، بهتر است بدون تأخیر به پزشک مراجعه کنید تا از پیامدهای جدی جلوگیری شود.